AnnaMaria van Keulen heeft na haar conservatoriumopleiding muziektherapie gestudeerd aan de Academie de Wervel en behaalde later haar bachelor of arts aan Hogeschool Leiden. Sinds 1996 is zij werkzaam als muziektherapeut in de gehandicaptenzorg. Daarnaast is zij actief als muziekdocent en als musicus (fagot en zang). Sinds enige jaren heeft zij een eigen bedrijf “Muziektherapie Heuvelrug” waardoor haar ervaringsgebied veel breder is geworden. Vanaf 2017 was zij verbonden aan een antroposofische community in de Verenigde Staten, waar zij ervaring heeft opgedaan in het werken met mensen met (medicijn)verslavingsproblematiek. Vanaf 1 september 2020 is zij als muziektherapeut verbonden aan Therapeuticum Widar in Zeist.

Voor meer info zie: www.muziektherapieheuvelrug.nl.

Gert Siebes (1954) is antroposofisch fysiotherapeut en als zodanig 29 jaar werkzaam geweest in Therapeuticum de Es in Apeldoorn. Daarnaast verzorgt hij lezingen en cursussen, o.a. in spel en beweging bij de Drempel, centrum voor zingeving en sociale kunst. Als vrijwilliger is hij actief bij het Huis van Levenskunst, een dagopvang voor mensen met dementie.

Inga York-Koesen (1959) groeide drietalig op (Engels, Duis, Deens). Zij studeerde euritmie in Hannover en Nürnberg. Ook studeerde zij Duitse Letterkunde (Germanistik) in Kiel. In 1998 behaalde zij het diploma Sprachgestaltung in Dornach. Sindsdien heeft zij talrijke cursussen en workshops gegeven op het gebied van spreekvaardigheid en ook in de kunst van het vertellen van sprookjes. Zij is ook actief als spreektherapeut en verzorgt soloprogramma’s. In 2019 trad zij op als verteller van het sprookje van Goethe.

Xandor Koesen-York studeerde vanaf 1979 spreek- en toneelkunst op antroposofische leest in Bern, Bazel en Den Haag. Vanaf 1985 is hij als spreektherapeut werkzaam op diverse heilpedagogische instituten, therapeutica en vrijescholen in Nederland, België en Duitsland. Hij is ook werkzaam als toneelpedagoog, regisseur en leraar spreekvaardigheid.

Jelle van der Schuit (1954) studeerde wiskunde en filosofie aan de Universiteit Leiden. Hij was een aantal jaren werkzaam als wiskundeleraar op de Vrije School in Den Haag. Er volgde daarna een loopbaan in de automatiseringsbranche. Vanaf 1998 schoolde hij zich om tot muziektherapeut en vanaf 2001 is hij als zodanig werkzaam op het Therapeuticum Aurum in Zoetermeer. Ook treedt hij regelmatig op met voordrachten op het terrein van de antroposofie.

Marco Ephraïm studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en is ruim 25 jaar werkzaam als antroposofisch huisarts op het Therapeuticum Aurum in Zoetermeer. Hij geeft op zijn vakgebied geregeld voordrachten en cursussen in binnen- en buitenland. De benadering van positieve gezondheid die door Machteld Huber is geïnitieerd heeft zijn grote belangstelling en wordt door hem ook ondersteund. Hij acht het van groot belang om de autonomie van de patiënt aan te spreken en te stimuleren, omdat dit gezondheid bevorderende krachten teweegbrengt

Michaéla Schippers is hoogleraar Behaviour and Performance Management aan de Rotterdam School of Management (RSM) en ook aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Zij is gepromoveerd aan de Faculteit Psychologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Prof. Schippers richt zich in haar onderzoek onder meer op doelstellingen, teambezinning, teamprestaties, academische prestaties, maar ook op ‘ikigai’ (een Japans begrip voor zingeving) en levensdoelen. Ze introduceerde de term ‘life crafting’, d.w.z. het creatief vormgeven aan het leven als een manier om prestatie en geluk te optimaliseren. Andere onderzoektshema’s die in haar belangstelling staan, betreffen onder meer diversiteit, nieuwe werkvormen en sociale exclusie/inclusie.

Haar werk werd in veel academische bladen gepubliceerd. Michaéla Schippers was gastdocent aan de Harvard Business School. Zij is ook een actief lid van de Erasmus Education Research database. Dr. Schippers is wetenschappelijk directeur van het Erasmus Centre of Study and Career Success. Bovendien werd haar in 2019 ten behoeve van onderwijsinnovatie een Comenius Senior Fellow-beurs toegekend.

Dr. Erwin J.O. Kompanje is klinisch ethicus en universitair hoofddocent, verbonden aan de intensive care volwassenen én de afdeling ethiek en filosofie van de geneeskunde van het Erasmus MC in Rotterdam. Hij adviseert artsen en verpleegkundigen bij dagelijkse ethische en gezondheidsrechtelijke vragen en problemen. Hij is actief betrokken bij wetenschappelijk onderzoek omtrent deze thema’s. Erwin is een bevlogen docent die de toehoorders met zijn grote praktische ervaring, met oog voor de actualiteit, weet te boeien.

Daarnaast spreekt Erwin Kompanje bevlogen over zijn vak, de klinische ethiek, met boeiende onderwerpen, zoals:

• Ben je wel echt dood als je hersendood bent?
• Wat ervaar je als je in coma bent?
• Waarom zijn er zo weinig orgaandonoren, en is dat echt zo erg?
• Waarom sommige dokters niet geïnteresseerd zijn of u wel of niet beter wordt
• Zijn de effecten van het gevoerde corona-beleid op sommige aspecten inhumaan te noemen?

Lezingen om nog lang over na te blijven denken! Website: www.kompanje.org.

Christina van Tellingen (1949) werkt sinds 1975 als algemeen arts en huisarts, waarvan achttien jaar in Californië, USA. Zij geeft les aan medisch studenten, artsen, verpleegkundigen, verzorgenden en therapeuten in de USA, Canada en Europa onder andere aan de Universiteit Witten/Herdecke in Duitsland. Sinds 1999 is zij werkzaam als senior-onderzoeker bij Bolk’s Companions te Driebergen en is onder andere (mede)auteur van de Companions Biochemistry (2001), Physiology (2003), Pharmacology (2006), The Healing Process (2008), en Respiratory System Disorders and Therapy (2009).

Y. Giesen is vanaf 2012 werkzaam als fysiotherapeute. Zij heeft diverse specialisaties gedaan en zij richt zich graag op kinderen met een speciale vraag. Zij geeft ook les aan het Atelier voor Ouders en Opvoeders en doet met studenten spel en beweging op de basis van de antroposofische zintuigleer.

Adriaan Vervloet is antroposofisch fysiotherapeut. Al vele jaren verzorgt hij oefen- en meditatiegroepen en werkgroepen in Breda en regio Tilburg. In deze groepen wordt passend “voedsel” aangeboden, met name ook aan deze groep van ontheemde en evt. te open zielen.

Fenneken Francken

Elisabeth Appenrodt

Marina Akkerman

Marieke Krans studeerde geneeskunde aan de VU in Amsterdam en specialiseerde zich tot revalidatiearts en antroposofisch arts. Zij werkt als waarnemend verpleeghuisarts in het Leendert Meeshuis te Bilthoven en is ook actief in de cardiologie en de gehandicaptenzorg. Vanaf 2000 is zij als somatisch en psychiatrisch arts werkzaam bij de Lievegoed GGZ in Bilthoven. Vanaf 2002 treedt zij ook op als begeleider van systeemopstellingen.

Wieger Veerman is euritmie vakleerkracht, docent en therapeut. Hij studeerde aan de Academie voor Euritmie in Den Haag van 1993 tot 1998. Hij volgde eerst de kunstzinnige en pedagogische opleiding en daarna, in de periode 2006-2008,  de therapeutische opleiding. Vanaf 1998 werkt hij als euritmie vakleerkracht aan vrijescholen. Vanaf 2008 heeft hij een praktijk voor euritmietherapie in Warnsveld. Tevens verzorgt hij cursussen voor euritmieliefhebbers en nascholingscursussen voor collega-therapeuten en antroposofische artsen.

Zoltán Schermann (1960) studeerde geneeskunde in Amsterdam en specialiseerde zich tot huisarts in Gent. In Dornach volgde hij de opleiding antroposofische geneeskunde. Na opleidingen Traditional Chinese Medicine (TCM) en acupunctuur kwam de hartauscultatie volgens dr. Kaspar Appenzeller op zijn pad. Schermann werkt, na twintig jaar huisartsenpraktijk, sinds 2011 alleen nog als consultatief antroposofisch arts. De hartauscultatie volgens dr. Kaspar Appenzeller staat centraal als diagnosemethode. Deze geheel op het werk van Rudolf Steiner gebaseerde methode kan een diepgaand beeld van de individuele constitutie geven. Zoltán Schermann hoort bij de kerngroep rond het werk van Appenzeller en draagt de methode uit door middel van cursussen en lezingen in binnen- en buitenland. Zie verder: www.praktijkcorylus.nl.

Erik Baars (1961) studeerde geneeskunde en epidemiologie in Amsterdam. Hij was van 1991-1993 fulltime werkzaam als arts-assistent Interne Geneeskunde, vanaf 1993, eerst fulltime en later parttime, als arts werkzaam in de Bernard Lievegoed Kliniek, een antroposofisch psychiatrisch ziekenhuis. Van 1994-2000 was hij parttime bureaumedewerker van de Stichting Antroposofisch Medisch Onderzoek. In de periode van 2000 tot heden is hij als Senior Onderzoeker werkzaam op het Louis Bolk Instituut. Sinds 2007 is hij als lector Antroposofische Gezondheidszorg verbonden aan Hogeschool Leiden. Erik Baars heeft meer dan 200 publicaties op zijn naam staan. Belangrijkste thema’s: antroposofische gezondheidszorg, gezondheid door zelfregulatie, trauma en dissociatie, het holisme-reductionisme vraagstuk, zorgboerderijen en holistische methodologie.

Marian de Rijk is biografisch coach en zelf hoogsensitief. Na meer dan 20 jaar werkervaring in de kunstzinnige vorming volgde zij een opleiding aan het Instituut voor Biografiek en richtte in 2004 een zelfstandige coachpraktijk op: Kansrijk Coaching. Zij geeft lezingen, coacht hoogsensitieve volwassenen in individuele maatwerktrajecten en is gecertificeerd trainer voor de IKgrens-bewustzijnstraining. Zij is initiatiefneemster van het Biografiekcafé dat 4x per jaar wordt georganiseerd door de Beroepsvereniging voor Biografiewerk.

Anne Crivits werkt momenteel als biografisch coach en ouderschapsconsulent. Met haar partner Zoltán Schermann heeft ze een intensief samenwerkingsverband. Zo ontwikkelden ze een boetseertherapie voor mensen die kampen met de gevolgen van jeugdtrauma’s. Ook het dynamisch dierenriem- en planeettekenen – volgens Wolfgang Wegener – wordt vaak ingezet in het individuele werk. Daarnaast gebruikt Anne deze manier van tekenen in cursussen en workshops rond diverse onderwerpen.
Als verantwoordelijke hiervoor in de Lage Landen leidt ze mensen op die het dynamische dierenriemtekenen in hun praktijk of in groepsverband willen inzetten. Zie verder: www.praktijkcorylus.nl.

Hilda Boersma werkt als euritmietherapeut in Therapeuticum Utrecht en ook in het Kindertherapeuticum in Zeist.

Hans Lemmens was mimespeler en heilpedagoog voordat hij als psychologisch medewerker binnen een antroposofische GGZ-instelling ging werken. Daar specialiseerde hij zich op het gebied van autisme en hooggevoeligheid, onderwerpen waarover hij ook boeken publiceerde (o.a. Het elastiek tussen lichaam en ziel). Inmiddels is hij met pensioen, maar zijn praktijk voor coaching en therapie bij autisme en hooggevoeligheid loopt nog.  Onlangs schreef hij een brochure over Hoogsensitiviteit voor de serie Gezichtspunten.

René Slot is huisarts geweest in Deventer (1989-2001) en werkt fulltime als antroposofisch, integraal consultatief arts in Deventer, Arnhem en Zwolle. Hij is oprichter van het Paracelsus Medisch Centrum (www.paracelsusmc.nl) en heeft een bijzondere interesse voor het thema van de wilsontwikkeling. Hij heeft zich hier al meer dan 10 jaar intensief mee beziggehouden en dat mondt dit jaar uit in zijn boek: De Wil is een Pijl. Hierin is ook de door hem ontwikkelde strategie, de Wilsspiraal®, beschreven, die handvatten geeft om te ontdekken, wat je werkelijk wilt en hoe je dat kunt realiseren, in een balans tussen denken, voelen en willen.

Thea Giesen is orthopedagoog/ GZ psycholoog. Ooit begon zij als handenarbeid-leerkracht in het middelbaar onderwijs. Na de studie orthopedagogie is zij jarenlang werkzaam geweest in de kinder- en jeugdpsychiatrie (Zonnehuizen & Haags Kinder- en Jeugdtherapeuticum) en ook als docent opleiding kunstzinnige therapie. Momenteel is zij werkzaam in de sociaaltherapie en als docent/supervisor KICK-trainingen.

Peter Giesen heeft veel ervaring als leerkracht in het basisonderwijs. Daarnaast is hij initiatiefnemer en docent van het Atelier voor Ouders en Opvoeders te Venlo en sinds 5 jaar ook in Brasschaat. Daarnaast verzorgt hij kunstzinnige en pedagogische begeleiding op scholen. Sinds 16 jaar werkt hij als docent aan de Zutphense Zomercursus voor pedagogie, didactiek en vormtekenen. Hij is lid van de kerngroep voor deze zomercursus, waar inmiddels zo’n 400 cursisten aan deelnemen. Hij schreef het boek Vormtekenen-een werkboek dat in 3 talen is uitgegeven bij Mercurius International.

Jaap van de Weg is consultatief arts voor psychosomatiek in Zeist. Zijn interesse en onderzoeksrichting is, om de samenhang na te gaan van biografie en karma. Hoe beleef je concreet de werking van de geestelijke wereld in het dagelijkse leven? Wat en wie kom je daar tegen? Hoe school je je daarin? Hij vindt het daarbij van belang om het geestelijke te verbinden met een nuchtere levenshouding.

Marijke de Vries studeerde aan de Kunstacademie en aan de Academie de Wervel. Na jaren in de psychiatrie te hebben gewerkt, begeleidt zij tegenwoordig mensen met burn-out en hooggevoeligheidsklachten in haar eigen praktijk voor kunstzinnige therapie.

Ank de Graaf volgde de opleiding voor Kunstzinnige Therapie aan De Kleine Johannes in Antwerpen. Zij is als kunstzinnig therapeute werkzaam in Brugge en heeft daar een eigen praktijk en atelier (Magenta). Ze was jarenlang werkzaam als zorgleerkracht op de vrijeschool (gespecialiseerd in dyscalculie) en werkt momenteel ook met gedetineerden.

Jeannette van der Schuit is antroposofisch huisarts en werkt vanaf 1990 op het Therapeuticum Aurum in Zoetermeer. Zij maakt al vele jaren deel uit van de werkgroep Plantago, die cursussen organiseert voor antroposofische huisartsen vanuit een fenomenologische benadering.

Huib de Ruiter is antroposofisch huisarts en werkt vanaf 1985 op het therapeuticum De Lemniscaat in Leiden. Hij maakt al vele jaren deel uit van de werkgroep Plantago, die cursussen organiseert voor antroposofische huisartsen vanuit een fenomenologische benadering.

Lida Vegt heeft de opleiding voor kunstzinnig therapeut gevolgd aan de Leidse Hogeschool. Daarna volgde zij de opleiding voor schildertherapie bij de Stichting Emerald in Den Haag. Voorafgaande aan deze twee opleidingen is zij jarenlang werkzaam geweest als psychiatrisch verpleegkundige. Sinds vele jaren geeft zij, in de vorm van dagbesteding, kunstzinnige begeleiding aan mensen met zeer uiteenlopende achtergronden. Daarnaast geeft ze individuele schildertherapie vanuit haar eigen praktijk in Voorschoten.

Karin Lamers is als docent verbonden aan de opleiding voor schildertherapie bij Scuola Terra di Siena in Florence, Italië. Na een opleiding voor maatschappelijk werk en jarenlange werkervaring in individuele- en groepsbegeleiding heeft ze vervolgens de opleiding voor schildertherapie gevolgd bij Stichting Emerald. Ze heeft een eigen praktijk in Eindhoven waar mensen terecht kunnen voor individuele therapie, begeleiding en cursussen.

Lies Emous werkt sinds 2012 als verpleegkundige antroposofische zorg op Lievegoed te Bilthoven waar zij uitwendige therapie toepast op de Kliniek en ook ambulant voor mensen met licht verstandelijke beperking, verslaving en/of psychiatrische problematiek. Sinds 2014 heeft zij een eigen praktijk voor uitwendige therapie te Zeist. Als gediplomeerd “Baden Meisterin” geeft zij daar ook oliedispersiebaden met borstels.

Ilse Beurskens – van den Bosch is docent en auteur antroposofie en voeding. Zij schrijft artikelen en geeft cursussen, kookworkshops en lezingen. Ilse houdt zich bezig met de vraag, welke voeding bij de hedendaagse mens passend is in het tijdperk van Michaël: de mens die voor de uitdaging staat om zich bewust te zijn van zijn individualiteit en van wie tegelijkertijd wordt gevraagd zich te openen voor zijn omgeving: de natuur, zijn naasten en de geestelijke wereld.

Maaike Kroese studeerde aan Academie de Wervel en is al jarenlang als kunstzinnig therapeut werkzaam in Therapeuticum Aurum in Zoetermeer. Zij biedt daar ook jaarlijks vele kunstzinnige cursussen aan.

Frans Lutters studeerde onderwijskunde, theologie en vrijeschoolpedagogie. Hij is auteur van verschillende boeken, o.a. over het graalmysterie en de zeven vrije kunsten. Hij is als leerkracht verbonden aan de Stichtse Vrije School in Zeist en als onderzoeker aan de kenniskring van het lectoraat Waarden van het Vrijeschool Onderwijs aan de Hogeschool Leiden. Ook is hij voorzitter van de Vereniging voor Vrije Opvoedkunst (VOK).

Annejet Rümke (1955) is ruim 35 jaar antroposofisch arts en docent psychiatrie in verschillende opleidingen in o.a. Nederland, Engeland, Duitsland, Rusland en Brazilië. Zij studeerde geneeskunde in Amsterdam en werkte na de huisartsenopleiding zowel in de kinder- als volwassenenpsychiatrie. Zij volgde o.a. opleidingen voor relatie- en gezinstherapie, “voice dialogue” en “biographical storytelling”. In 1994 begon zij een consultatieve praktijk, waarin ontwikkeling en persoonlijke ontmoeting centraal staan. In 2013 startte ze het Centrum voor Hooggevoeligheid Zefir in Egmond aan den Hoef, waar zowel kinderen als volwassenen komen. In haar antroposofische praktijk besteedt zij verder bijzondere aandacht aan: biografische coaching, omgaan met hooggevoeligheid, vermoeidheidsklachten en het voorkomen en genezen van burn-out, voeding en versterken van de vitaliteit, psychotherapie en zingeving.
Van haar hand verschenen de volgende boeken:
Verkenningen in de psychiatrie, een holistische benadering (2004)
Als een feniks uit de as, herstellen en voorkomen van burnout (2008)
Van beide komt nog dit jaar een aangepaste herdruk uit.

Joost Laceulle (1950) groeide op in Den Haag en volgde Montessori- en vrijeschoolonderwijs. Daarna studeerde hij geneeskunde in Amsterdam. Van 1980 – 2016 was hij als antroposofisch huisarts werkzaam in Haarlem. Sindsdien werkt hij als consultatief arts en als opleider. Joost heeft een grote liefde voor de klassieke muziek en is in die richting als amateur pianist ook zeer actief.

Jezelf begrenzen is lastig als je geen helder zicht hebt op je hoogsensitiviteit. Er ontstaat onbewust een spanningsveld tussen doen wat anderen doen en je eigen weg gaan. Dit speelt een rol bij het beantwoorden van je levensvragen en het ontwikkelen van je identiteit. In interactie met de aanwezigen verkennen we de hoogsensitieve levensloop aan de hand van voorbeelden uit de dagelijkse praktijk.

Hoe kunnen we de ‘kunstzin’ aanspreken om werkzame beelden op te roepen voor een therapeutisch verhaal bij hooggevoeligheid. In deze werkgroep gaan we de weg op van waarneming, inleving en beeldvorming om vervolgens onze verhalen te laten klinken.

Rudolf Steiner heeft op 10 juni 1923 (GA 258) een voordracht gehouden in besloten kring. Hij spreekt daarin over ontheemde zielen die op deze aarde geen passende weg voor zichzelf kunnen vinden en vanuit een zeer open constitutie een plek voor zichzelf zoeken. Dat levert voor deze mensen vaak nog extra problemen op. Door zich bewust te worden van de fenomenen die behoren bij het ontheemd zijn en te open zijn, kunnen zij een voor hen passende weg leren vinden. Daarbij kan de scholing van een aantal deugden die door Steiner speciaal zijn aanbevolen, ondersteunend werken. In therapeutische vorm zijn er op het fysieke, etherische en astrale vlak ook bepaalde technieken, waarmee deze mensen kunnen worden geholpen.

Allergische ziekten komen steeds meer voor. Duidelijk is dat cultuurfactoren hier een rol bij spelen en dat het afweersysteem overmatig reageert. Wat is eigenlijk het afweersysteem en hoe kunnen we dat zien als een uitdrukking van het individuele? Wat is dat overreageren? Hoe kan het dat citroen en kweepeer (in het geneesmiddel Gencydo) hierbij regulerend kunnen werken? We laten citroen en kweepeer ervaren, bespreken een patiënt en doen allergie-euritmietherapie.

Het dynamisch dierenriem- en planeettekenen volgens Wolfgang Wegener opent een toegang tot de gebieden van de dierenriem en de planeten. Hun tekens hebben een archetypisch karakter. We dragen ze alle in ons en ze zijn ook in ons werkzaam. Door ze in een doorlopende lijn te tekenen, beginnen ze te spreken. In deze werkgroep zullen we – tekenend – het Mercuriusteken in zijn verschillende aspecten benaderen. De ervaringen die dat oplevert, leiden tot inzicht in de verschillende processen die zich zowel binnenin ons, als ook in interactie met de buitenwereld kunnen afspelen.

Bij hooggevoeligheid zijn de (twaalf) zintuigen heel actief. De zintuigen zijn in principe organen met een wilsmatig karakter, zo legt Rudolf Steiner dat uit in de achtste voordracht uit de cyclus van de Algemeine Menschenkunde (GA 293). Het is belangrijk om hiervoor enig bewustzijn te ontwikkelen, wat per zintuig heel verschillend ligt en zich ook op meerdere niveaus kan voordoen. Door dit bewustzijn te scholen, zijn we in staat om onze indrukken beter te verwerken. Door de versterking van dit bewustzijn scholen we ook onze gewaarwordingsziel, verstands- en gemoedsziel en bewustzijnsziel. Door deze drieledigheid van de ziel meer op elkaar af te stemmen, werken we ook aan grondslag voor onze bovenzinnelijk vermogens. Zo oefenen we aan het transparanter en beheersbaarder maken van de grens tussen het zintuiglijke en niet-zintuigelijke. De vormtekenoefeningen zullen bovendien worden ondersteund door een aantal lichaamsgerichte oefeningen.

Steiner spreekt erover, dat de mensheid over de drempel is gegaan. Die drempel is de drempel van de geestelijke wereld, die voor vele mensen meer toegankelijk is geworden. Dat komt ook omdat van nature bij veel mensen hun bovenzintuiglijke organen (ook chakra’s genaamd) in aanleg actiever zijn geworden. Als dat onbewust blijft, uit zich dat in onrust en verwarring. Welke uitdaging is het om die waarnemingen bewust te maken? In de werkgroep gaan we met concrete voorbeelden aan de slag, die door de deelnemers worden aangedragen.

Mensen met hooggevoeligheidsklachten worden overspoeld door indrukken. De indrukken komen diep binnen en worden moeilijk weer losgelaten. Hierdoor ontstaat chronische overprikkeldheid, die uitmondt in fysieke of emotionele klachten. Met kunstzinnige therapeutische middelen spreken we de sensitiviteit juist op een positieve manier aan om vervolgens daarmee oude patronen en gewoontes te doorbreken. Tijdens de begeleiding wordt gewerkt aan innerlijke balans, aan het stellen van gezonde grenzen en de kunst om sensitiviteit in te zetten als talent. Het kunstzinnig werken zorgt ervoor, dat lichaam en ziel weer in harmonie gaan samenwerken. Hierdoor krijgen de prikkels van buiten een minder grote impact. Zo ontwikkel je een groter zelfgevoel en kom je steviger in de wereld te staan. We gaan in de workshop aan de slag met pastelkrijt, omdat dit de tastzin stimuleert, waardoor je je eigen begrenzing in het lichaam sterker leert ervaren.

In deze werkgroep gaan we aan de slag met het thema hoe we allergie kunnen begrijpen en hoe we er in het dagelijks leven mee om kunnen gaan. We bespreken welke antroposofische medicatie kan helpen en welke oefeningen vanuit de euritmietherapie zinvol zijn. Deze oefeningen zullen we ook met de deelnemers gaan doen.

Het lijkt wel of steeds meer kinderen hooggevoelig zijn. Ontvankelijk voor prikkels uit de omgeving, vaak slim, intuïtief en wijs, maar ook kruidjes-roer-me-niet en knap ingewikkeld om mee om te gaan. Het is voor ouders en leerkrachten vaak zoeken om de juiste toon te treffen; het kind veiligheid, maar ook uitdaging te bieden, ruimte te geven voor “solitude”, maar ook weerbaarheid te trainen in een hectische wereld. In wisselwerking met de deelnemers zal worden ingegaan op een aantal belangrijke aspecten en praktische handvatten.

Hooggevoelige personen gebruiken graag hun sensitiviteit binnen de communicatie. Daarnaast zijn ze vaak meer op hun omgeving gericht dan op henzelf, wat er binnen de communicatie toe kan leiden, dat ze zich vooral op de ander richten en niet goed bij zichzelf blijven en met als tegenreactie, dat ze juist dwingend kunnen zijn. Communiceren via ‘de Tussenruimte’ biedt alle ruimte voor sensitiviteit en vermijdt de gevaren van aanpassing, buiten jezelf raken en bepalend zijn. Twee mensen communiceren via de ruimte tussen hen in. Dat is de plek waar ze samen zijn. Een van hen brengt iets ‘in het midden’. De ander laat dit binnenkomen en volgt vervolgens wat er als reactie in hem of haar op komt, waarop de ander dit weer binnen laat komen en reageert. Zo krijgt de tussenruimte inhoud en kan daarin iets nieuws ontstaan, iets creatiefs. Terwijl iedere dwang of aanpassing de tussenruimte verzwakt en nadelig inwerkt op het proces. Dit is een concrete manier om hooggevoeligheid als kracht te manifesteren.

In deze werkgroep zullen we ons, aan de hand van het verhaal van De Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry, door tekenen en gesprek verdiepen in de kwaliteiten van hooggevoelige leerlingen. Daarbij zullen ook concrete voorbeelden van hedendaagse kinderen aan de orde komen en de pedagogische benadering die deze kinderen vragen, opdat deze kinderen hun belangrijke bijdrage aan de samenleving kunnen schenken.

Het fenomeen HSP (= Hoog Sensitief Persoon), dat verwijst naar hooggevoeligheid, krijgt de laatste jaren steeds meer aandacht. Die aandacht uit zich steeds meer in het, vaak onterecht, diagnosticeren van ADHD en ADD bij kinderen en volwassenen. Het is belangrijk om bij de begeleiding van volwassenen en kinderen een onderscheid te maken tussen hooggevoeligheid en overprikkeld zijn, omdat beide beelden verschijnselen laten zien die, tot op zekere hoogte, op elkaar lijken.
Hooggevoeligheid kan een kenmerk zijn van intuïtieve personen en wordt enerzijds gekenmerkt door een hoge mate van sensitiviteit en creativiteit. Anderzijds kunnen deze mensen lijden aan een te hoge gevoeligheid, aan het zich te sterk verantwoordelijk voelen voor anderen en aan het moeite hebben om dingen af te maken, te plannen en tot keuzes te komen. Deze gevoeligheid of dit sterk intuïtief vermogen is op zichzelf geen ziekte en hoeft ook geen probleem te zijn, maar vormt wel een uitdaging om met deze innerlijke gave goed om te gaan.
Overprikkeldheid is meer een ziekte van deze tijd. Mede door de enorme hoeveelheid informatie op het werk, tijdens de studie of bij ‘ontspanning’ – door tv, mobieltjes, tablets, computers, games – hebben veel mensen klachten van onrust, nervositeit en stress. Dit kan leiden tot angsten, slaapproblemen, onrustig gedrag, concentratieproblemen en problemen op school of op het werk.
Tijdens deze werkgroep wordt ingegaan op de verschillen tussen beide vormen: hooggevoeligheid en overprikkeldheid en hoe iemand daar zelf of als therapeut of coach mee om kan gaan. In het bijzonder zal aandacht worden gegeven aan de verschillende aspecten van denken, voelen en willen.

We zullen werken aan de hand van twee casussen. We gaan ons op muzikale wijze in deze voorbeelden inleven en kruipen zo in de huid van iemand met hooggevoeligheid en allergie. Dan gaan we op zoek naar wat er muzikaal nodig is om wat meer afscherming, rust en eigenheid te creëren. Het muzikaal bezig zijn voert de boventoon, daarnaast zal er ruimte zijn om ervaringen uit te wisselen.

Boetseren kan ondersteunend werken om je beter te aarden, te centreren en te concentreren. We gaan boetseren vanuit de vraag: hoe kom ik bij mezelf? Maar, omdat we nu eenmaal in de samenleving staan, volgt hierop de vraag: hoe kom ik tot de ander, zonder mezelf daarbij compleet te verliezen? En hoe kom ik van de ander weer goed terug bij mezelf? Bij het boetseren worden de zintuigen aangesproken, met name de tastzin, die in zijn hogere ontwikkeling de Ik-zin kan stimuleren, waardoor het Ik van de ander kan worden waargenomen. Zo kan er een gesprek ontstaan tussen ons zelf en de ander.

We willen fenomenologisch kijken naar een aantal planten en metalen die ingezet kunnen worden bij allergieën en hooggevoeligheid. Hoe bevorder je bij beide ziektebeelden het goed geïncarneerd zijn en het je goed kunnen begrenzen? Zo willen we het middel Gencydo (citrus/cydonis) en de eikenschors onderzoeken in het kader van allergieën. Voor de hooggevoeligheid willen we de fenomenologische blik richten op meteoorijzer, lood, oesterkalk, bryophyllum en zilver.

In mijn jarenlange werk als spreektherapeut neem ik waar, dat bij veel patiënten de wezensdelen steeds meer desintegreren. Het fysieke Lichaam lijkt zich te verharden, het levenslichaam wordt naar boven toe losser en naar beneden toe vaster en raakt daar meer verbonden met het fysieke Lichaam. Het astraallichaam en het “ik” trekken zich wat terug uit de onderste wezensdelen. Dit kan zeer uiteenlopende gevolgen hebben voor de gezondheid. Zo kunnen er in deze wezensdelenconfiguratie “ongewenste openingen” ontstaan. Wanneer zo´n opening optreedt in het stofwisselingsgebied kan “allergie” het gevolg zijn, maar in het middengebied – het gebied van de ziel – of in het zenuw-zintuig-stelsel kan als reactie hooggevoeligheid optreden. Therapeutisch gezien is het aan het Ik om een tegenbeweging in te zetten en weer integrerend te werken. De spreektherapie is daar een effectief hulpmiddel bij. Vele patiënten beleven dat deze oefeningen bundelend, concentrerend werken en voor een betere verankering van IK en astraallichaam in het lichaam zorgen. Enkele van deze oefeningen gaan we met elkaar doen, beleven en bespreken.

In deze werkgroep kijken we naar de problematiek van hooggevoeligheid en proberen we deze problematiek daarna ook in de beweging te ervaren. Tevens gaan we aan het werk met de aanzet tot enkele therapeutische handvatten. In de opbouw van de werkgroep wordt gestreefd naar een evenwichtige afwisseling van luisteren, uitwisselen en bewegen. Graag euritmieschoenen of zachte sloffen meenemen; ervaring met euritmie is niet vereist.

In deze werkgroep gaan we schilderen op dun vochtig papier en leren we hoe het wezen van indigo geschilderd wil worden. De iriserende (veelkleurige) werking van indigo geeft ons de mogelijkheid om met meerdere kleuren te schilderen. Het geeft ons een beschutte plek waarin we kunnen ademen en ons niet opgesloten voelen, omdat er een opening is. In onze tijd van de bewustzijnsziel wordt een groot appel gedaan op een wakkerheid van de bovenpool. Het licht wat ons wakker maakt op het gebied van denken en zintuigen wordt soms te sterk aangesproken, waardoor de warmte van de duisternis niet voldoende in de onderpool kan werken. Wanneer je hooggevoelig bent, verstoort de wakkerheid van de zintuigprikkels het thuiskomen in de warmte van lichaam en ziel. In het samenspel tussen licht en duisternis verschijnt de kleur indigo ver achter het licht. Hierdoor ontstaat er ruimte en komen we in een zachte warmte. Deze zachte tedere warmte van indigo geeft omhulling en bescherming en draagt bij aan het thuiskomen in jezelf.

In deze werkgroep die uitgaat van de mogelijkheden van de uitwendige therapie willen we aandacht besteden aan het ervaren van de begrenzing van het lichaam. Hoe kom je bij jezelf en hoe blijf je bij jezelf? We willen samen onderzoeken en ervaren hoe je onder meer door het gebruik van kleding, substanties en inbakeren je eigen grens kan verstevigen.

Bij veel mensen die hooggevoelig zijn, komen zintuigprikkels diep binnen. Ze worden snel diep geraakt. Wanneer je behoefte aan bezieling groot is, kun je deze intense processen als een zegen zien. Veel hooggevoelige mensen hebben een diepe en waardevolle beleving van dagelijkse gebeurtenissen, die hen mogelijkheden geeft tot reflectie, nuance, creativiteit en gevoel voor moraliteit. De keerzijde is dat er te veel prikkels kunnen zijn, die niet allemaal verwerkt kunnen worden, waardoor klachten ontstaan. Het is dan een uitdaging om keuzes te leren maken. Wat doe ik wel, wat doe ik niet? Wat eet ik wel en wat eet ik niet? En: hoe bereid ik mijn maaltijd, met welk bewustzijn sta ik in de keuken en zit ik aan tafel? En hoe is het met de moraliteit? Het verkrijgen van moreel inzicht is van betekenis voor ons onderscheidingsvermogen, ook in onze spijsvertering. We eten samen een salade die ieder op zijn eigen manier kan samenstellen uit verschillende ingrediënten. Ingrediënten met verschillende licht- en warmtekwaliteiten die ons menselijk bewustzijn stimuleren. Dit samenstellen en eten doen we met de aandacht van een specifieke bewustzijnsoefening.

Hooggevoeligheid is eigenlijk geen nieuw verschijnsel. Als we de biografie van Rembrandt lezen, ontdekken we daarin zijn grote gevoeligheid. Alle indrukken kwamen bij hem diep naar binnen. In zijn leefstijl ontdekken we ook een zekere onbegrensdheid, bv. in zijn omgang met geld. In onze tijd ervaren mensen met een hooggevoelige constitutie vergelijkbare problemen. De eigen grenzen worden niet goed gevoeld en door de grote openheid ontstaan er problemen op meerdere levensgebieden. Rembrandt vond hiervoor zijn eigen remedie: zelfportretten schilderen binnen een begrensde sfeer van warmte en omhulling. In onze werkgroep willen we de deelnemers enkele zelfportretten van Rembrandt laten zien. Daarna bieden we een kunstzinnige oefening aan. Met houtskool en pastelkrijt werken we aan een omhullende atmosfeer van warmte en begrenzing. En in het licht van het midden kan een eigen portret ontstaan.

In deze werkgroep wordt een aantal thema’s uit de voordracht van vrijdagavond in wisselwerking met de deelnemers verder uitgediept

Monique Schuurman Hess volgde een opleiding als orthopedagoog (MO-A en B) en werkte elf jaar in een Medisch Kindertehuis in Goirle. Haar behoefte om dit werk te combineren met muziek kreeg vorm na de opleiding Kunstzinnige Therapie Muziek op Academie de Wervel (afgestudeerd: 2007) en de Hogeschool Leiden (afgestudeerd: 2009). Sinds 2007 is zij werkzaam als muziektherapeut in de eerstelijns-gezondheidszorg binnen Therapeuticum Mercuur in Eindhoven. Daarnaast heeft zij de afgelopen tien jaar muziekactiviteiten verzorgd in de psychiatrische zorg voor volwassenen binnen de GGZ-E in Eindhoven.

Over het Nederlands Jeugd Strijkorkest

Hét strijkorkest voor talentvolle strijkers tussen de 12 en 21 jaar. Vergevorderde leerlingen van jongtalentklassen of vooropleidingen van de conservatoria, leerlingen van privédocenten en muziekscholen. We leiden jonge professionals in de dop op en geven concerten op topniveau. De energie, het enthousiasme en het hoge muzikale en technische niveau van dit jonge orkest overtuigen iedereen.
_{Tekst ontleend aan de website van het orkest: www.njso.nl}

Matthias Girke (1954) studeerde geneeskunde aan de FU in Berlijn en specialiseerde zich vervolgens tot internist. Hij was betrokken bij de oprichting van het ziekenhuis Havelhöhe in Berlijn en werkt daar vanaf 1995 op de afdeling interne geneeskunde. Hij vervult verschillende bestuursfuncties in de gezondheidszorg. Vanaf september 2016 is hij leider van de Medische Sectie van de Algemene Antroposofische Vereniging. Matthias Girke is auteur van verschillende boeken, o.a. een standaardwerk over interne geneeskunde: Innere Medizin (verschenen bij Salumed Verlag).

Madeleen Winkler (1952) studeerde geneeskunde in Amsterdam en specialiseerde zich daar tot huisarts. In die hoedanigheid werkt zij sinds 1983 in het Therapeuticum Calendula in Gouda. Zij bekleedt verschillende bestuursfuncties binnen de antroposofische geneeskunde: vanaf 1998 is zij voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Artsen (NVAA) en vanaf 2009 vicevoorzitter van de Internationale Vereinigung Anthroposophischer Ärztegesellschaften (IVAA). Zij publiceerde Gezichtspunten over vaccinaties en orgaandonatie. Ook ontwikkelde zij een cursus om te kunnen stoppen met kleine verslavingen (roken, snoepen, overgewicht): “Ik wil ervan af!”

Veronique van Zeeland (1959) is natuurvoedingskundige. Zij volgde haar opleiding aan de Kraaybeekerhof in Driebergen. In haar praktijk begeleidt zij mensen met diverse voedings- en gezondheidsvragen. Zij werkt mee aan de Hartschool van het Therapeuticum Aurum in Zoetermeer: een multidisciplinaire cursus gericht op leefstijlverandering voor hartpatiënten en hun partners. Ook verzorgt zij daar regelmatig een cursus “Gezonde voeding voor diabetespatiënten”.

Annemieke Zeilstra heeft in 1992 de opleiding diëtetiek afgerond en heeft op verschillende plekken in de eerstelijns gezondheidszorg en in de psychiatrie gewerkt. Sinds 2001 heeft zij haar eigen praktijk. Ze is bijzonder geïnteresseerd in voeding en gedrag. Er werden diverse scholingen op het gebied van coaching gevolgd, o.a. health counseling, cognitieve gedragstherapie voor diëtisten en mindfulness. Momenteel is zij in opleiding voor antroposofisch diëtist. Huidige werkkringen: de therapeutica in Amersfoort, Naarden-Bussum, Utrecht en het gezondheidscentrum Widar te Zeist.

Mariëtte van de Meulengraaf is al jarenlang werkzaam als bedrijfspsychologe in de gezondheidszorg. Ze heeft daarnaast een eigen praktijk als antroposofisch gespreks-psychotherapeute, waar mensen terecht kunnen voor zowel individuele psychotherapie als relatietherapie. Tevens is zij werkzaam bij Terreel (Academie voor Holistische Geneeswijzen) als docente psychologie en psychopathologie. Ook verzorgt zij bijscholingsdagen voor (natuurgeneeskundig) therapeuten vanuit psychotherapeutisch perspectief.

Aukje Kaptein is huisarts sinds 2003. Zij werkte in therapeuticum Aurum in Zoetermeer en in therapeuticum Calendula in Gouda. Momenteel werkt zij als huisarts in Spijkenisse. Zij is docent aan de opleiding Natuur in Begeleiding en de opleiding tot Natuurvoedingskundige aan de Kraaybeekerhof Academie.

Esther Slobbe werkt als kunstzinnig therapeut bij therapeuticum Helianth in Rotterdam en op de Vrijeschool Mareland in Leiden. Ook werkt zij vanuit haar eigen praktijk als therapeut voor de Raphaelstichting in Haarlem.

Kore Luske werkt als antroposofisch huisarts bij Therapeuticum Aquamarijn in Arnhem. Zij heeft in de companion Endocrinology het hoofdstuk over diabetes mellitus geschreven (zie www.bolkscompanions.com). Verder geeft ze geregeld les aan medisch studenten, artsen en therapeuten.

Andrea Wellenstein werkt als euritmietherapeut bij Therapeuticum Aquamarijn in Arnhem.

Leonie van Gils studeerde fysiotherapie en deed de opleiding manuele therapie bij het SOMT in Amersfoort. Zij volgde verschillende aanvullende paramedische opleidingen, o.a. de meridiaan-kleurentherapie. In 2018 hoopt zij de opleiding Academie Antroposofische Gezondheidszorg af te kunnen ronden. Zij is werkzaam in haar eigen praktijk in Wageningen (Havenpraktijk de Dijk) en parttime in Therapeuticum Mercuur in Eindhoven.

Cees Tjeerdema volgde na zijn studie fysiotherapie in 1976 de opleiding manuele therapie en tevens een basisopleiding haptonomie. De meridiaan-kleurentherapie werd voor hem de belangrijkste specialisatie. In 1995 heeft Christel Heidemann hem gevraagd de Internationale Academie voor Meridiaan-kleurentherapie op te richten. Samen met zijn Duitse collega Barbara Küper-Frerich verzorgt hij nu de opleiding in deze therapie.

Josée Niekus (1961) studeerde aan de Academie de Wervel en Hogeschool leiden (2007/2008) en werkte als kunstzinnig therapeut en beeldend coach eerst bij Lievegoed (Arta-verslavingszorg) te Zeist. Al vrij snel begon zij met haar eigen praktijk in het Therapeuticum Utrecht en Therapeuticum Artemis te Amersfoort. Haar interesse in de kunstzinnige therapie vindt zijn oorsprong in het heilzame effect van kunst op de mens. Zij heeft tien jaar in Buenos Aires (Argentinië) gewoond en gewerkt en kwam daar in aanraking met een project, waarbij kunst bij ex-drugsgebruikers werd ingezet. Kunst bleek een waardevol hulpmiddel voor re-integratie in de maatschappij!

Diabetes en het metabool syndroom vormen belangrijke en actuele medische problemen met een hoog risico op hart- en vaatziekten. Er is sprake van een onvoldoende activiteit van de bovenste wezensdelen in de beweging- en stofwisselingorganisatie. We willen ons richten op planten, substanties en metalen die de mens van binnenuit in beweging kunnen brengen. We denken hierbij aan rozemarijn, kwarts, fosfor, stibium en meteoorijzer. We gaan deze planten, substanties en metalen eerst goed bekijken om vervolgens met elkaar de fenomenen te karakteriseren die iets zeggen over de ondersteunende werking ervan.

Spreken is bij uitstek een ik-activiteit! In de spreektherapie wordt het spreken vanuit de beweging geïmpulseerd. Zo wordt bij het spreken van het stafrijm vanuit de benen kracht bij gezet door een opwaartse beweging. Dit versterkt de ik-kracht van binnenuit en werkt wekkend op de wil en de besluitvaardigheid. Deze therapie kan helpen om de wilsverlamming, waarmee veel diabetespatiënten te maken hebben, te doorbreken. Er gaat ook een pulserende en wakker makende werking op het lichaam vanuit. Met vuur en enthousiasme spreken dynamiseert!

Irene Pouwelse-Fassaert studeerde euritmie in Den Haag en Stuttgart en euritmietherapie in Den Haag. Zij heeft als euritmietherapeute o.a. bij de Arta-Lievegoedgroep gewerkt; vanaf 1998 tot heden werkt zij bij het Therapeuticum Aurum te Zoetermeer. In 2011 deed ze een opleiding voor mindfulnesstrainer en integreert ze deze technieken nu ook in haar werk.

Twan Nijenhuis is al jarenlang werkzaam als verpleegkundige antroposofische zorg, maar werkt ook als praktijkondersteuner GGZ in het therapeuticum Haarlem. Naast de uitwendige therapie begeleidt zij patiënten met psychische en psychosociale problematiek in de huisartsenpraktijk. Ook is zij docent bij de Plegan opleidingen.

In voeding is veel te beleven t.a.v. de wil en t.a.v. het aanwezig zijn in het moment: een belangrijk gegeven voor de regulatie van diabetes type 2! Wanneer iemand met diabetes zich beter kan verbinden met zijn lijf en regie kan leren nemen, heeft dat directe gevolgen: minder of zelfs geen gebruik van medicatie. Voeding vormt een heel geschikt instrument voor beoefening van de wil! Er zal worden ingegaan op praktijkervaringen en er zal een aantal wilsoefeningen worden gedemonstreerd.

We zullen in deze workshop bespreken en ervaren wat wij als verpleegkundigen kunnen doen met rozemarijn. Rozemarijn behoort tot de familie van de labiaten, die zich kenmerkt door sterke warmteprocessen en intensieve suikerprocessen in de nectarvorming. Rozemarijn is een waardige representant en kan de stofwisseling aanvuren en zo de ik-activiteit stimuleren.

In deze werkgroep zal gewerkt worden aan de betekenis van sprookjes in het perspectief van de biografie en de kracht van het individu. Aan de hand van de verzameling van de gebroeders Grimm, zal samen met de deelnemers onderzoek worden gedaan naar de helende en ik-versterkende werking van sprookjes. Daarbij zal ook het tekenen worden ingezet.

Rita Süter studeerde aan Academie De Wervel en is als kunstzinnig therapeute sinds 1999 werkzaam in haar eigen praktijk. Tevens werkt zij met demente ouderen in een woon-zorginstelling in Amsterdam. Rita is ook medeoprichter van de Blauwe Steenopleidingen, waar zij cursussen & workshops geeft voor kunstzinnige, professionele en persoonlijke ontwikkeling.

Onze herinnering en gedragspatronen zijn opgeslagen in ons etherlichaam. Deze herinnering is belangrijk om de draad opnieuw op te kunnen pakken naar een gezonder leven. Elke vervorming van deze herinnering kan ziekmakend zijn. Het is een wilsopgave om deze herinnering of aangeboren gedragspatronen aan te pakken. Je kunt bij de geboorte beginnen en de volgende vragen stellen: waar ben ik geboren, hoe was de voeding, was er steun, was er bescherming en was er begrenzing? Aan de hand van deze vijf basisbehoeften is het mogelijk elementaire herinneringen te doen oplichten. Een waardevolle manier om naar het prille begin van een mensenleven kijken, waarbij diverse kunstzinnige oefeningen worden ingezet.

In de mens spelen zich vele ritmen af, zoals het ademhalings- en hartritme, peristaltiek enz. Een verstoring van bv. het dag- en nachtritme kan leiden tot het ontstaan van diabetes type 2. De verschillende biologische ritmen komen opvallend overeen met de wetmatigheden van ons meridiaansysteem. Bij gezondheidsproblemen ontstaat vrijwel altijd een ontregeling van de biologische ritmiek. Hoe kunnen we verstoorde ritmen helpen herstellen? Christel Heidemann ontwikkelde hiervoor, op basis van het antroposofisch mensbeeld van Rudolf Steiner, de meridiaan-kleurentherapie. De therapie helpt de ontregeling van de ritmen te herstellen en kan daardoor een bijdrage leveren aan de stabiliteit bij diabetes. De effecten van de therapie zijn door middel van biofotonenmetingen aan te tonen.

Bij diabetes type 2 reageert het lichaam niet meer goed op insuline, waardoor de suikerspiegel van het bloed ontregelt raakt. De insuline is zijn werkkracht kwijt en de lever zet suikers onvoldoende om in glycogeen. In deze workshop gaan we een specifieke boetseeroefening doen om de leverfuncties te activeren. Van boetseren is het bekend dat de stofwisseling wordt aangesproken. De oefening zal in kleine stappen worden aangeboden. Bij deze oefening ligt de nadruk op het ritmisch in beweging brengen en in beweging houden van de klei. Laat je verassen door het eindresultaat!

We gaan diabetes Mellitus (type 1 en 2) op een fenomenologische manier verkennen. Welk gebaar wordt er gemaakt? Kunnen we de ziekte beter begrijpen? Wat kan genezen? Vervolgens verbinden we dit met de praktijk. Hoe kunnen we de zorg zo vormgeven dat het zo goed mogelijk aansluit bij de vraag van de patiënt? Wat vraagt dat van ons als praktijkondersteuner, arts of therapeut? Euritmie wordt ingezet om het ziektegebaar en de genezingsvraag invoelbaar te maken.

Waarom is bij diabetes de wil zo moeilijk aan te zwengelen? Met leefstijlverandering is juist zo veel te bereiken. Mensen kunnen zelfs van de insuline af komen. Dus: hoe wekken we de wil en kunnen we aan de slag op een manier die goed werkt voor patiënt én behandelaar? “Motivational interviewing” spreekt het ik van de patiënt aan en benadrukt de verbinding tussen behandelaar en patiënt. In deze werkgroep krijg je handvatten, inspiratie en kunstzinnige werkvormen om zelf met deze techniek aan de slag te kunnen gaan.

Diabetes en het metabool syndroom kunnen te maken hebben met een verzwakt ik-bewustzijn. Tijdens deze werkgroep komen de mogelijke oorzaken van deze ziektebeelden aan de orde en welke invloed indringende of traumatische psychische gebeurtenissen kunnen hebben. Ook verkennen we tijdens deze werkgroep de mogelijkheden om diabetespatiënten vanuit de psychologische invalshoek therapeutisch te begeleiden.

Wat is nu werkelijk gezonde en heilzame voeding voor mensen met diabetes? Wat is nodig om een goede balans te vinden in het complete voedingspakket? Kun je dan bijvoorbeeld nog wel granen eten of moeten alle koolhydraten uit het menu? Welke voeding helpt patiënten bij het volhouden van een nieuw voedingspatroon? In deze werkgroep gaan we kijken naar, en proeven van natuurvoeding die de bloedsuikerspiegel stabiliseert en diabetes type 2 kan verbeteren of helpen voorkomen.

Ten opzichte van de bekende Griekse vijfkamp kan het wagenmennen als zesde discipline worden opgevat om vanuit het bewegen stuurmanskunst te verwerven op grond waarvan de eigen driften en verlangens kunnen worden beteugeld. Het beeld van de wagenmenner geeft zicht op een praktische oefenweg in de kunst van het bewegen, die in deze werkgroep dan ook zal worden beoefend. Daarbij strekt makkelijk zittende kleding en licht schoeisel tot aanbeveling.

Hoe kunnen de hogere wezensdelen weer harmonisch ingrijpen in de koolhydraatvertering, zoals de insulineproductie en de suikeropname in de cel? De Ik-organisatie kan moeite hebben om zich goed te verbinden met het astrale lichaam, waardoor het astrale lichaam te weinig vormend kan werken. Het beeld rijst op van de kapitein die het schip heeft verlaten, dat vervolgens stuurloos ronddobbert. Door een hernieuwd engagement van het Ik kan het contact met het lichaam worden verbeterd. Op deze incarnerende weg kunnen structuur, ritme en vorm een nieuwe uitdaging vormen voor een betere verbinding met de levensprocessen in de stofwisseling. In deze werkgroep zullen we muzikale oefeningen doen om deze ontwikkelingsvraag te ondersteunen.

Juist in deze tijd kunnen we tot een nieuwe verhouding komen van onze “kleine” wereld (de wereld van de mens als microkosmos) ten opzichte van de kosmische dierenriem (behorende tot de macrokosmos). De krachten die vanuit de dierenriem op ons inwerken ondersteunen de spijsvertering door middel van warmte en beweging. Door samen dieper op een dierenriemteken in te gaan en vervolgens dynamisch te tekenen, kunnen we een ingang vinden tot de heilzame krachten van de dierenriem.

Door de poorten van onze zintuigen verbinden wij ons als individu met de wereld. Rudolf Steiner leerde ons dat we niet slechts over vijf, maar over twaalf zintuigen beschikken. We zullen in de werkgroep de relatie van de dierenriemtekens met de verschillende zintuigen onderzoeken en met name die zintuigen bestuderen, die versterkend werken op de verbinding van de ik-organisatie met de stofwisseling, omdat bij diabetes veelal in dit gebied geen goede verbinding bestaat.

Schildertherapie op basis van de wetmatigheden van licht, kleur en duisternis zoals ontwikkeld door Liane Collot d’Herbois
In de ontmoeting tussen de onzichtbare, polaire krachten van licht en duisternis, ontstaat ruimte voor beweging. Deze beweging wordt voortbewogen in een steeds veranderend ritme. Wanneer er meer of minder licht is, reageert de duisternis hier direct op door meer of minder activiteit te vertonen. In de ontmoeting verandert de beweging en het ritme daardoor voortdurend. We tonen een vrij licht en duisternisbeeld van zowel een diabetespatiënt als van een obesitaspatiënt, waarin zichtbaar wordt dat er weinig ruimte ontstaat voor beweging en ritme. In onze werkgroep gaan we een oefening doen met houtskool op een groot vel papier, waarin we laten ervaren hoe je in de ontmoeting tussen licht en duisternis innerlijk in beweging kan komen.

Het goed leren waarnemen – naar binnen en naar buiten toe – is voor mensen met diabetes een belangrijke oefenweg. In onze werkgroep beginnen we met een meditatieve oefening om innerlijk tot rust te komen en bewust het lichaam te voelen. Daarna bieden we een kunstzinnige oefening aan met het zachte pastelkrijt om bewust de verbinding met de omgeving te maken. De oefening wordt afgerond door stil te staan bij het eigen gevoel. Deze verschillende stappen in de oefening zijn een mooi uitgangspunt voor een nabespreking.

Veel mensen kennen het hardnekkige probleem van de kleine verslavingen, zoals roken of buitensporig snoepgedrag. Overgewicht is een bekend probleem onder patiënten die te kampen hebben met diabetes type 2 of het metabool syndroom. Hoe krijg je daar vat op? Op Therapeuticum Calendula in Gouda werd een cursus ontwikkeld om hiermee om te gaan. De ervaringen die daarmee werden opgedaan zullen worden besproken.

Diabetes manifesteert zich op verschillende wijzen binnen het drieledig organisme: door ziekteverschijnselen in het zenuw-zintuigstelsel en in het hartvaatstelsel, maar ook door het diabetisch voetsyndroom met zijn moeizame wondgenezing. Deze grote uitdagingen vereisen een multidisciplinaire inzet van therapieën, zeker gelet op de vaak daarmee gepaard gaande secundaire problematiek van depressie, ademhalingsstoornissen in de slaap (apneu) en “restless legs”.

pop_up template

U kunt donateur worden van het Herfstcongres. Door een bijdrage van minimaal € 25 per jaar wordt u “Vriend” van het Herfstcongres voor het lopende jaar.
Zo draagt u bij aan de mogelijkheid van het komend congres en toekomstige congressen. Het organiseren van grote congressen met belangwekkende antroposofische inhouden en sprekers, met inachtneming van vriendelijke tarieven (ook voor studenten) is in de huidige tijd geen gemakkelijke zaak! Zonder sponsors is dat eigenlijk niet goed mogelijk.

Congresboekje Herfstcongres 2010

Slapen en Waken, Harmonie & Verstoring – met lezingen van Xandor Koesen York en Jaap van de Weg

Congresboekje Herfstcongres 2011

Overbeweeglijke en apathische kinderen – met lezingen van Christie Amons, Edmond Schoorel en Peter Borm

Congresboekje Herfstcongres 2012

Het gezonde hart tussen hemel en aarde – met lezingen van Jaap van der Wal, Christa van Tellingen en Jeanne Meijs

Congresboekje Herfstcongres 2013

Angst op de drempel tussen macht en onmacht – met lezingen van Wilfried Minne, Jaap van de Weg en Frans Lutters

Congresboekje Herfstcongres 2014

Weerstand en crisis in de levensloop – met lezingen van Peter Selg, Annejet Rümke en Don van Zantwijk

Congresboekje Herfstcongres 2015

Salutogenese: op zoek naar de bronnen van gezondheid – met lezingen van Matthias Girke, Arie Bos en Marcel de Leuw

Congresboekje Herfstcongres 2016

Het raadsel van auto-immuunziekten & de balans van opbouw- en afbraakprocessen – met lezingen van Xandor Koesen York, Guus van der Bie en Edmond Schoorel

Monika Warmbrunn deed haar opleiding voor muziektherapie aan Academie De Wervel. Zij werkt sinds 2005 als muziektherapeute met getraumatiseerde mensen in alle leeftijdscategorieën op verschillende werkplekken: GGZ Psychiatrie te Heerlen, een Duits kindertehuis en in eigen praktijk.

Leden van de Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland Antroposofische Zorg (V&VN AZ) krijgen € 10 korting die wordt bekostigd door de betreffende beroepsvereniging.

Leden van de Nederlandse Vereniging voor Kunstzinnige Therapie op antroposofische grondslag (NVKToag) krijgen € 10 korting die wordt bekostigd door de betreffende beroepsvereniging.

Ceciel van der Zee studeerde 4 jaar zang aan het conservatorium in Den Haag. Zij heeft zich toegelegd op het zingen met kinderen en jeugd en studeert koordirectie aan het conservatorium in Groningen.  Sinds 2007 leidt zij de koren van koorschool Viva la Musica in Drenthe en vrouwenkoor Chacota.  Ook zingt zij sinds 2006 bij het ensemble Sequens. Zij volgde ook een studie Frans en heeft 8 jaar gewerkt als lerares Frans op de Vrije School in Leiden. Zij heeft zelf Vrije School onderwijs gevolgd in Den Haag

Daan Boertien is een Nederlandse pianist met een speciale interesse in lied. Hij geeft regelmatig concerten met verschillende zangers in binnen- en buitenland.
Op 10-jarige leeftijd werd Daan Boertien aangenomen bij de Young Musician’s Acadamy van het Conservatorium van Tilburg, bij wie hij les had van Jelena Bazova. Daarna studeerde hij bij David Kuyken aan het Conservatorium van Amsterdam, waar hij zowel zijn Bachelor- als Masterdiploma behaalde. Momenteel studeert Daan Liedgestaltung aan de Hochschule für Musik und Theater Hamburg, bij de Duitse liedspecialist Burkhard Kehring.

In 2010 was Daan Boertien prijswinnaar van het Prinses Christinaconcours en in 2011 ontving hij tijdens het Peter de Grote Festival in Groningen een Honorary Award for Outstanding Musicianship. In 2015 ontving hij de ‘Kunst aan de Dijk Prijs voor Jong Talent’. De jonge pianist gaf reeds concerten in België, Frankrijk, Duitsland, Portugal, Italië, Tunesië, Zwitserland en Canada. In Nederland trad hij onder meer op in het Concertgebouw, Tivoli-Vredenburg, Muziekgebouw aan ’t IJ en Muziekgebouw Eindhoven. Ook is hij regelmatig (live) te horen op NPO Radio 4. De afgelopen jaren werkte Daan samen met zangers als Maarten Koningsberger, Maria Riccarda Wesseling, Marc Pantus en André Morsch.

Samen met bariton Raoul Steffani staat Daan Boertien in de finale van Dutch Classical Talent 17|18. In het voorjaar van 2018 zullen zij samen liedrecitals geven in de meest vooraanstaande concertzalen van Nederland, zoals Tivoli-Vredenburg, Muziekgebouw Eindhoven en het Concertgebouw. De finale zal plaatsvinden in Tivoli-Vredenburg op 29 april 2018.

Daan volgde masterclasses voor piano solo bij onder andere Enrico Pace, Leslie Howard en Naum Grubert. Verder kreeg hij voor liedinterpretatie belangrijke impulsen van Roger Vignoles, Julius Drake, Graham Johnson, Wolfram Rieger, Thomas Hampson, Margreet Honig, Christianne Stotijn, Anne Sofie van Otter en Brigitte Fassbaender.

William Knight startte zijn koorcarrière in het koor van St. Paul’s Cathedral in Londen. Hij studeerde muziek aan de universiteit van York, terwijl hij in York Minster zong als Tenor Choral Scholar. Daarna werkte William een tijd in Londen als freelance-zanger, waar hij zong met beroemde ensembles als The Sixteen, het Geoffrey Mitchell Choir en het Gabrieli Consort. Hij volgde in deze tijd ook lessen bij Ian Partridge.

Begin 2014 verhuisde William naar Nederland. Hij werkt hier als solist gespecialiseerd in barok en oude muziek. Zo treedt hij regelmatig op als tenorsolist en evangelist in Bach’s passies. Hij is een kernlid van het Nederlands Kamerkoor en zingt vaak met Collegium Vocale Gent, Capilla Cayrasco en Cappella Amsterdam.

Daarnaast is William componist. Een aantal van zijn werken zijn al uitgevoerd in Nederland en Engeland, onder andere door het Nederlands Kamerkoor, de Utrechtse Studenten Cantorij, het Ronsard Trio, en Kamerkoor Next.

Aglaé Alleman studeerde geneeskunde aan het Erasmus Medisch Centrum. Zij studeerde cum laude af en specialiseerde zich tot psychiater. Tevens volgde zij de opleiding tot psychotherapeut en werkte in die hoedanigheid zo’n twaalf jaar bij de Lievegoed in Bilthoven.

In deze werkgroep staan we stil bij de symptomatologie en fenomenologie van depressies, de lotgevallen van denken, voelen en willen en de pijnlijke weg van de bewustzijnsziel. Depressie als ziekte van deze tijd: een poging tot herstel van balans.
Crisis als kans tot ontwikkeling  van de individualiteit? Welke bronnen van gezondheid staan ter beschikking, welke  therapeutische interventies zijn behulpzaam?

Urs Bühlmann  deed zijn opleiding aan de Plastikschule für Werklehrer und Bildhauer in Dornach. Hij volgde een opleiding voor kunsttherapie en deed werkervaring op in de Klinik am Eichhof in Öschelbronn (Duitsland). Hij heeft een eigen praktijk in Den Haag. Als assistenten werken mee: Linda Lawa, kunstzinnig therapeut in Praktijk Bikkels en Praktijk Emoties-Enzo en Esther Slobbe, kunstzinnig therapeut bij Therapeuticum Helianth Rotterdam en werkzaam aan de vrijeschool Mareland en de Raphaelstichting te Haarlem.

Petra Cost Budde is verpleegkundige.

Rosanne Bleijenberg studeerde in 2016 af als kinder- en jeugdpsycholoog aan de VU in Amsterdam. Zij studeerde tevens in Leiden de verkorte vrije school pabo en is sinds 2017 als basispsycholoog werkzaam in een psychologenpraktijk in Dieren.

Anne Ponstein studeerde biochemie en kunstzinnige therapie beeldend. Ze is docente bij de opleiding Kunstzinnige Therapie en onderzoeker bij het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg (Hogeschool Leiden). Daarnaast is ze actief betrokken bij het opstellen en implementeren van zorgprogramma’s in de antroposofische zorgpraktijk.

Alice van Kuilenburg is fysiotherapeute.

In deze werkgroep wordt kort ingegaan op de noodzaak van zorgprogramma’s op antroposofische grondslag in de huidige evidence-based zorgcultuur. Hoe ziet zo’n zorgprogramma eruit? Hoe wordt het in de praktijk gebruikt? Hoe leidt het zorgprogramma tot evidentie? Wat gebeurt er vervolgens met die evidentie? Een en ander wordt verduidelijkt aan de hand van het Zorgprogramma Depressie, een multidisciplinair zorgprogramma dat opgesteld is in samenwerking met het therapeuticum Prinsen Bolwerk in Haarlem.

In een woon-zorg instelling in Amsterdam schilder ik met ouderen op een gesloten afdeling.  Het gaat om mensen met dementie en depressie. In bijna alle gevallen kent de dementie een fase van depressie. Niet zo vreemd als alles wat je vertrouwd was, verandert. “Waar ben ik” betreft de verandering die het IK ondergaat. Nat-in-nat Schilderen geeft structuur en rust. We gaan schilderen met plantenverf en nemen een verhaal als uitgangspunt.

Els van Beek is GZ psycholoog en antroposofisch psychotherapeut. Ruim 15 jaar werkte ze in de jeugdhulpverlening in Den Haag en sinds 1997 in de antroposofische gezondheidszorg. Ze heeft in verschillende therapeutica in Nederland gewerkt en is sinds mei 2006 verbonden met Sterre der Zee in Scheveningen. Sinds 2012 heeft ze haar praktijk in het Raphaëlhuis van Rudolf Steiner Zorg. Ze is bovendien bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Antroposofische Psychotherapie.

Tosca Derks is GZ psycholoog en antroposofisch psychotherapeut. Ze werkt voor GGZ centraal en heeft een eigen praktijk. Zij is bestuurslid van de Nederlandse Vereniging ter bevordering van Antroposofische Psychotherapie en heeft zich gespecialiseerd in biografisch werk.

Depressie kleurt de ziel donker en mat, verlamt de beweging en stopt de ontwikkeling. Niet de depressie zoekt therapie maar het wezen, de geest in de mens, zoekt opstanding en ontwikkeling. In de biografie, door het karma geregeld, doen zich bijzondere ontwikkelingskansen voor. In de werkgroep onderzoeken we of de depressie een uitnodiging kan zijn voor een volgende ontwikkelingsstap. Geïnspireerd door Willem Zeylmans van Emmichoven en Joop van Dam gaan we door middel van terugblik- en vooruitblik-oefeningen aan het werk.

Sandra Niekel werkt als antroposofisch fysiotherapeut in het Ita Wegmanhuis in Amsterdam en in een kleine praktijk te Amstelveen. Ze is als docent ritmische massage verbonden aan de opleiding tot antroposofisch fysiotherapeut.

Een depressie trekt zielsmatig maar ook lichamelijk diepe sporen in het menselijk bestaan. Met name tijdens de eerste fases van het ziekteproces, waarbij het moeilijk is om in actie te komen, zijn behandelingen zeer werkzaam die vanuit de lichamelijke dimensie processen in gang zetten. In de werkgroep willen we de fases in het ziekteproces van depressie nader bekijken en aan de hand van de doelstellingen voor de therapie, de passende fysiotherapeutische middelen (ritmische massage, antroposofische bewegingstherapie) bespreken en deels in de praktijk met elkaar uitvoeren. Als leidraad gebruiken we het Zorgprogramma Depressie (ontwikkeld door het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg).

Ervaar zelf de verfrissende werking van deze massage. Je merkt dat je beter bij jezelf komt, orde kunt scheppen en tot handelen komt. Je loopt weer warm voor het leven.

Bij depressie speelt meestal de lever een belangrijke storende rol. Antroposofische geneesmiddelen kunnen daarbij ondersteuning bieden. We willen kijken naar planten en metalen die behulpzaam kunnen zijn bij het behandelen van de lever. Ook aspecten van de lever zelf, die hierbij meespelen willen we belichten. Wat betreft de metalen, mineralen en planten denken we aan Sint-Janskruid, bittermiddelen (bv. Gentiana Lutea), Magnesium, Tin en Paardenbloem. We gaan deze planten en metalen goed bekijken en vervolgens met elkaar op zoek naar fenomenen die iets zeggen over de ondersteunende werking ervan.

Met griep onder de leden, moeten we in bed uitzieken. Met een blessure is het zaak bepaalde bewegingen te vermijden. Maar als een depressie ons overvalt en we daarin meegaan in de neerwaartse, zuigende spiraal van onmacht en uitzichtloosheid, wordt de depressie alleen maar groter. Dat roept de vraag op: hoe kan ik mij te weer stellen, zodat ik niet in de afgrond wegzak en weer grond onder mijn voeten kan vinden? We gaan op zoek naar hulpmiddelen uit spreektherapie die een weg openen vanuit de duisternis naar het licht. Dat vergt moed, maar ook humor!

Amie van Oers is als orthopedagoog in 1988 afgestudeerd aan de universiteit in Utrecht. Daarna volgde ze bij Jeanne Meijs de opleiding tot actief beeldende therapeut. Sinds 1998 werkt zij in een zelfstandige praktijk. Tevens is zij sinds 2003 docent aan de opleiding tot actief beeldende therapeut.

De zogenoemde nevenoefeningen worden binnen de antroposofie gezien als een gezonde basis voor een meditatief leven, maar ze werken ook goed voor een gezond psychisch leven. Ook de mindfulness beweging heeft zich op dat gebied bewezen, juist ten aanzien van depressieve klachten. We kunnen beide stromingen met elkaar verbinden. Dit zullen we, mede aan de hand van euritmie-oefeningen, tijdens de werkgroep verder onderzoeken.

Schildertherapie in licht, kleur en duisternis ontwikkeld door Liane Collot d’Herbois. In het samenspel tussen licht en duisternis ontstaat in de duisternis een voortdurende stroom van bewegingen, aangestuurd door het licht. Wanneer het licht daarentegen ingesloten wordt en het de duisternis niet meer kan aansturen, blijft de duisternis staan, wordt vast en onbeweeglijk. We spreken dan van een depressie. In deze workshop tonen we een vrij licht- en duisternisbeeld van een depressieve patiënt, waarin we kunnen zien dat in het samenspel tussen licht en duisternis het licht ingesloten is en de duisternis zwaar en onbeweeglijk wordt. De deelnemers krijgen de gelegenheid om in een licht- en duisternisbeeld met houtskool een opening te zoeken, zodat het licht en de duisternis elkaar weer kunnen gaan ontmoeten.

Door middel van het therapeutisch boetseren kunnen we proberen bruggen te slaan naar een verrijking van het zintuiglijk leven. Via de tastzin kan een wisselspel op gang worden gebracht tussen verbeelding, handelen en eigen belevingen. Versterking van het gevoel van eigenwaarde (eigenliefde) kan de vrucht van dit centrerend werken zijn.

Verpleegkundigen antroposofische zorg kunnen de behandeling bij depressie ondersteunen door o.a. gebruik te maken van wikkels. Om te ervaren welk effect dit kan hebben krijgen de deelnemers zelf een hartapplicatie, lever- of nierwikkel en willen we ervaringen met elkaar uitwisselen.

Gerard Rietbergen is beeldend kunstenaar en docent, geeft ook les aan mensen met een PGB. Zie ook www.gerardrietbergen.nl.

Sarah Goudsmit is van oorsprong vrijeschoolleerkracht en werkt sinds 2000 als levenscoach. Ze werkt op het therapeuticum Aurum in Zoetermeer en de Lemniscaat in Leiden. Samen met Gerard Rietbergen geeft ze cursussen Schilderend op verhaal komen. Zie ook www.sarahgoudsmit.nl.

In deze werkgroep werken we ’s ochtends aan verdieping van het thema aan de hand van casuïstiek. Bij depressie zie je vaak veel verlangen en onmacht om te ontkomen aan de pijn van isolement en verlies. De zoektocht naar verbinding en zingeving is een individuele weg langs een wirwar van gevoelens, gebeurtenissen, opgenomen rollen en aangepast gedrag. De erkenning van de pijn kan een sleutel zijn naar wat verloren is gegaan. Wat heeft iemand te brengen en hoe kan dat worden gerealiseerd? In de middag gaan we dit schilderend met acryl oefenen.

Of bij kinderen sprake is van een depressie is niet zo eenvoudig vast te stellen. We kunnen afgaan op waarnemingen op het gebied van bv. eten, slapen, energiehuishouding, zelfbeeld en concentratie. Het is duidelijk dat in de eerste jaren depressie vooral gepaard gaat met lichamelijke klachten; in de tweede levensfase (7-14) kunnen we klachten verwachten in het zielegebied (bv. denken, voelen en willen) en in de derde fase (14-21) kunnen beschadigingen optreden in het geestgebied (bv. ik-beleving). Wanneer we willen spreken van een depressie? Hoe kun je als opvoeder hiermee omgaan?

In de 10e klas van de Vrijeschool kan het Nibelungenlied over de lotgevallen van Siegfried en Kriemhilde worden behandeld. Voor Tolkien was dit de inspiratiebron van zijn Lord of the Rings. Richard Wagner gebruikte dezelfde motieven in zijn grote Ring der Nibelungen. Deze sage heeft een therapeutische werking op jonge mensen met een dreigende depressie. De pedagogische en therapeutische aspecten van dit verhaal zullen worden behandeld, waarbij ook kunstzinnig zal worden gewerkt.

Depressieve stoornissen zijn vaak lastig te herkennen. Mensen herkennen het vaak niet bij zichzelf en ook niet bij anderen. We proberen te leren waarnemen in welke fase de verwerking van gebeurtenissen is en of het herstel zich blijft ontwikkelen volgens gezonde wetmatigheden. Welke herstelprocessen zijn op gang gekomen en waar blijft de verwerking van gebeurtenissen steken en wordt tot depressieve stoornis? Hoe ziet adequate hulpverlening eer in de verschillende fasen uit?

Aansluitend op de lezing van vrijdagavond gaan we verder op onderzoek naar de mogelijke betekenis van depressie in deze tijd. Ook het thema angst zal aan de orde komen. Hoe verhouden deze lastige ervaringen zich tot de scholingsweg van deze tijd? Wat vraagt het om te ontwikkelen als tegenwicht?

Ineke Lutters studeerde aan Academie De Wervel en is als kunstzinnig therapeute werkzaam met ouderen in Huize Valckenbosch in Zeist.

Josée Hendriksma is werkzaam als antroposofisch fysiotherapeut en manueel therapeut in een eigen praktijk in Den Haag en in Therapeuticum Sterre der Zee in Scheveningen. Daarnaast is zij als docent verbonden aan verschillende opleidingen.

Marcel de Leuw was leerkracht in het speciaal en het basisonderwijs, zowel op reguliere scholen als op de vrijeschool. Tevens docent pedagogiek en didactiek aan Hogeschool Helicon, zowel op de lerarenopleiding als op de euritmie- en de muziekopleiding. Nationaal en internationaal actief in de schoolbeweging met vele workshops en cursussen in binnen- en buitenland.

Maaike Kroese en Lydia Beckx-Korbee zijn beiden ruim 10 jaar werkzaam als kunstzinnig therapeut in Therapeuticum Aurum in Zoetermeer. Zij behandelen daar ook kinderen, adolescenten en volwassenen met depressieve gevoelens.

Irene van der Laag is beeldend kunstenaar met een grote liefde voor het duister. Ze werkte 28 jaar als kunstzinnig therapeut.

Marijke de Mare is kunstzinnig therapeut. Als coach creatieve ontwikkeling is zij zeven jaar werkzaam geweest in de loopbaanbegeleiding. Zij bezit onderwijservaring met volwassenen, jongeren en kinderen (KICK) en heeft tien jaar gewerkt in de Kinder- Jeugdpsychiatrie. Momenteel is zij als docent binnen de opleiding kunstzinnige therapie (KT) verbonden aan de Hogeschool Leiden.

In deze groep wordt de gelegenheid geboden om tot een vruchtbare uitwisseling te komen over het thema depressie, mede geïnspireerd door de gehouden voordrachten.

In deze groep wordt de gelegenheid geboden om tot een vruchtbare uitwisseling te komen over het thema depressie, mede geïnspireerd door de gehouden voordrachten.

Onbewust over de drempel gaan, het duister overvalt je: somberheid, angst, beklemming, depressie, in de wereld van de dood waar Ahriman heer en meester is.

Met zwart krijt tasten we de diepten van het duister af. Daar vinden we warmte, dragende liefde, in verbinding van het ik met het Christuswezen. Het is de weg naar de toekomst. Je krijgt in deze workshop beslist zwarte handen.

We werken met klei als middel om een innerlijke zoektocht te gaan. We bieden een geleide oefening aan, die je via tast en beweging naar de vorm brengt, die op het moment bij je past. En dat geeft kracht.

Tijdens de workshop gaat het om muzikale ontmoetingen bij depressie. De gezonde delen van de mens krijgen ruimte om te klinken en te resoneren. Hoe kun je door middel van muzikale en fysieke beweging in de ruimte de innerlijke genezende krachten aanspreken?

Tijdens deze werkgroep gaan we kijken naar de beelden uit onze eigen puberteit om zo meer zicht te krijgen op het vraagstuk van de depressie bij pubers.

De kunst en tevens het vaak ongrijpbare is om de depressieve mens weer in beweging te krijgen en de levenszin weer te openen voor het waarnemen van levenskracht. In deze workshop zullen we veel bewegen; in de ruimte en op papier.

Mensen met een depressie kunnen last hebben van malende gedachten of stuurloze gevoelens. Voeding kan hier iets betekenen. Een voedingspatroon kan op verschillende manieren het ik stimuleren om sturing te gaan geven. Voeding kun je zo afstemmen dat de maaltijden meewerken om uit de passiviteit te komen. Bij een depressie komt de lever in de zwaarte, het orgaan dat de fysiologische grondslag vormt voor het willen. Welke voedingsmiddelen stimuleren de lever, welke smaak en welk ritme kunnen van belang zijn? In welke groentefamilies vinden we de werking van warmte- en lichtether?

In deze workshop wordt aan de hand van casuïstiek ingegaan op de inhoud van de voorafgegane lezing. We verplaatsen ons in een situatie waarbij we de weg uit het dal naar boven zoeken. Hierbij gaan we met een beeldende oefening zelf aan de slag.